در مطالبی که ارایه شد، نکات قابل توجهی وجود داشت؛ اول اینکه ممکنه در انجام کاری ضرر وجود داشته باشه، ولی عبث (بیهوده) نباشه. دوم تمایز بین اهداف بیرونی که برای چیزی تعیین می شه و اهداف درونی هست. ممکنه از نظر ناظر بیرونی هدف فعالیتی محقق نشه، ولی اهداف درونی محقق بشه و خود این کافیه تا رضایتمندی ایجاد بشه. الان فعلا با رد یا تصدیق این نکات کاری نداریم.

اما اگر در مثالی که زده شد، کمی تعمق کنیم، چند نکته بارز هست. اول اینکه هدف وجود داره، چه تحقق رخ بده و چه تحقق رخ نده!! یعنی دانش آموزان به سادگی حتی اگر یکبار هم با مدیر مدرسه برخورد نکرده باشند و فقط معلم ها رو ببیند که در زمان مشخص میان و حرف های مشخصی می زنند و ... می فهمند که هدفی در میان هست.

دوم اینکه به ازعان خود دوستان در نظراتشون، مدیر باید سعی کنه موانع و مشکلات رو از پیش روی دانش آموزان برداره تا اونا به راحتی به تحصیل علم و ادب بپردازند. در واقع مدیر در اینجا برای رسیدن به هدفش همه موانع گمراه کننده رو از پیش روی بر می داره!

این مطالب رو داشته باشید، دوباره بر می گردیم به سوال اصلی:

می خواهیم به سوال جواب بدیم با در نظر گرفتن این سه فرض پایه ای (من فرض می کنم کسانی که در این بحث شرکت دارند، به این سه فرض قائل هستند)

    1. خدا وجود دارد.

    2. خداوند، واحد، خالق و حکیم است.

    3. خداوند پیامبرانی را به منظور شناساندن خود به بندگان و ارسال حقایق عالم مامور ساخته است.

توی بحث مربوطه به مثال به این اشاره شد که مدیر برای اینکه بتونه به هدفش برسه، همه موانع و عوامل گمراه کننده رو باید حذف کنه، سوال ما این بود که:

"اگر همه مردم تصمیم به نافرمانی خدا گرفتند و احدی نسبت به انبیاء تمکین نکرد و سخن آنان را نشنید و همه اوامر و نواهی خدا معطل ماند و هیچ کس به آنها عمل نکرد؛ آیا در این صورت به هدف خداوند لطمه خواهد خورد یا نه؟"

آیا به نظر شما وجود شیطان باعث این نمی شه که به هدف خداوند خدشه وارد بشه؟ شناخت اغلب ما از شیطان اینه که چون به انسان سجده نکرد از درگاه خدا رانده شد؛ و عهد کرد که انسان را بفریبد.

این امر اینطور به ذهن می آید که خداوند از اول خلقت خواستی مبنی بر وجود عامل گمراهی انسان نداشته و وجود مساله ای ناخواسته بوده!! آیا تا به حال به دلیل وجود شیطان فکر کردید؟